Музей "Стаўбцоўшчына літаратурная"

Аналіз работы музея “Стаўбцоўшчына літаратурная” Дзяржаўнай установы адукацыі “Дзераўнянская сярэдняя школа” за 2022/2023 н.г.

         Музей “Стаўбцоўшчына літаратурная” Дзяржаўнай установы адукацыі “Дзераўнянская сярэдняя школа” створаны ў 1997 годзе па рашэнні Стаўбцоўскага райвыканкама, размешчаны ў асобным памяшканні (плошча – 85 кв.м) на трэцім паверсе будынка школы.

У музеі дзейнічае 5 экспазіцый: “Яны стаялі ля вытокаў”, “З Мікалаеўшчыны родам”, “Нёманам натхнёныя”, “Зямля, дзе пачаўся твой лёс”, “Тут нашы вёсны прычалены”. Асноўны фонд музея налічвае 180 экспанатаў, дапаможны – 520.

         Музей з’яўляецца адной з форм работы па развіцці творчай дзейнасці і грамадскай актыўнасці навучэнцаў у працэсе збору, апрацоўкі, афармлення і прапаганды матэрыялаў, якія маюць выхаваўчую і пазнавальную каштоўнасць. Ён садзейнічае фарміраванню ў школьнікаў патрыятызму, пашырэнню кругагляду і выхаванню пазнавальнай цікавасці, садзейнічае развіццю грамадскай актыўнасці навучэнцаў, авалодванню імі  навыкаў пошукавай работы, практычнымі навыкамі даследчай работы, служыць мэтам удасканалення адукацыйнага працэсу ў школе.

         Работа музея “Стаўбцоўшчына літаратурная” праводзілася ў адпаведнасці з планам, распрацаваным кіраўніком музея і зацверджаным дырэктарам установы адукацыі.

         Мэтай дзейнасці музея з’яўляецца стварэнне арганізацыйна-педагагічных умоў, якія садзейнічаюць духоўна-маральнаму развіццю навучэнцаў, фарміраванню ў іх камунікатыўных кампетэнцый, навыкаў пошукавай і даследчай работы, цікавасці да айчыннай культуры і паважлівых адносін да маральных каштоўнасцей мінулых пакаленняў.

         Задачы школьнага музея:

- прапаганда літаратурнай спадчыны Стаўбцоўшчыны;

- экскурсійна-масавая работа з навучэнцамі;

- фарміраванне фонду школьнага музея і забеспячэнне яго захаванасці.

Музей дзейнічаў на аснове работы пастаяннага актыву з ліку навучэнцаў VІ-Х класаў, размеркаваных па наступных сектарах:

• сектар збору, уліку і захоўвання матэрыялаў;
• сектар афармлення экспазіцый і выстаў;
• сектар экскурсій;
• сектар перапіскі;
• сектар культурна-масавай работы.

Навучэнцы з сектара збору, уліку і захоўвання матэрыялаў правялі значную работу па накапленні матэрыялаў пра воінаў, партызанаў – жыхароў нашай мясцовасці, удзельнікаў вайны, пра лёс яўрэйскага насельніцтва ў гады ВАВ, пра малалетніх вязняў вайны, пра знакамітых людзей мясцовасці. Пасля апрацоўкі сабранага матэрыялу быў папоўнены раздзел “Тут нашы вёсны прычалены”, аформлена экспазіцыя “Няхай слава землякоў гучыць над роднаю старонай!” (экспазіцыя перанесена ў кабінет гісторыі, звязана з генацыдам беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны).

Навучэнцы з сектара афармлення экспазіцый і выстаў пад кіраўніцтвам Дзямянка Г.І., кіраўніка музея, збіралі матэрыялы для дапрацоўкі тэксту экскурсіі “Нёманам натхнёныя”, “Зямля, дзе пачаўся твой лёс”, дапоўнілі тэкст экскурсіі “Стаўбцоўшчына літаратурная” і тэкст экскурсіі “Запрашэнне ў гісторыю аграгарадка Дзераўная”, арганізоўвалі выставы да юбілейных дат.

Для навучэнцаў з сектара экскурсій на працягу навучальнага года праводзіліся заняткі па выпрацоўцы навыкаў вядзення тэматычных і аглядавых экскурсій. Гэтыя ж навучэнцы самі праводзілі экскурсіі для наведвальнікаў музея.

Культурна-масавы сектар музея адказваў за падрыхтоўку і правядзенне літаратурных гасцёўняў, свят.

         На працягу 2022/2023 навучальнага года ў музеі праводзілася работа ў рамках акцыі “Жыву ў Беларусі і тым ганаруся”. Былі створаны пошукавыя атрады з ліку навучэнцаў V-Х класаў. Школьнікі падбіралі матэрыялы для стварэння экспазіцыі “Няхай слава землякоў гучыць над роднаю старонкай!” Навучэнцы V-VІ збіралі звесткі пра партызанаў – мясцовых жыхароў; навучэнцы VІІ-VІІІ класаў – пра воінаў – мясцовых жыхароў; навучэнцы ІХ-Х класаў распрацоўвалі тэкст экскурсіі да экспазіцыі, звязанай з генацыдам беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

Значная работа праводзіцца па папаўненні раздзела “Тут нашы вёсны прычалены” краязнаўчымі матэрыяламі. Ва ўстанове адукацыі назапашаны вялікі вопыт па арганізацыі краязнаўчай работы, дасягнуты нядрэнныя вынікі. За гэты час ужо некалькі выпускаў навучэнцаў было звязана з вывучэннем гісторыі роднага краю. Гэта работа для іх не прайшла безвынікова. Яна дазволіла больш даведацца пра сваю малую радзіму, унесці свой уклад у вывучэнне яе мінулага. І калі выпускнікі становяцца студэнтамі, то заўсёды карыстаюцца сабранымі матэрыяламі падчас прэзентацыі ва ўстановах вышэйшай і сярэдняй адукацыі сваёй мясцовасці.

Работа па зборы краязнаўчых матэрыялаў праводзіцца ў суботні школьны дзень.  Яна ўключае некалькі ўзаемазвязаных напрамкаў: “Мой дом. Радавод сям’і”, “Родная школа, яе гісторыя, традыцыі”, “Вёска: мінулае, сучаснае, перспектывы развіцця”, “Гісторыя роднага краю”.

Кожны клас працуе па пэўным праекце. А паколькі 2023 год у краіне аб’яўлены Годам міру і стварэння, то адзін з праектаў быў накіраваны на патрыятычнае выхаванне школьнікаў. У выніку краязнаўчы раздзел музея папоўніўся такімі цікавымі матэрыяламі, як  “Лёс яўрэяў мястэчка Дзераўная”, “У Дзераўной памятаюць… (жыццяпіс ксяндза Должыка, расстралянага немцамі ў гады ВАВ”, “Доўгі шлях дадому”, “Успаміны малалетніх вязняў вайны”. Працягваецца работа па папаўненні летапісу Дзераўнянскай сярэдняй школы. Навучэнка Х класа Сімдзікава Лізавета пад кіраўніцтвам настаўніка геаграфіі і гісторыі Арленка Т.М., настаўніка беларускай мовы і літаратуры Дзямянка Г.І. удзельнічала ў рэспубліканскім конкурсе “Экспанат для музея” ў намінацыі “Сведкі часу” з работай “Лёс яўрэяў мястэчка Дзераўная”, на абласным этапе ўзнагароджана дыпломам ІІ ступені; навучэнкі Х класа Чарнец Наталля, Нікалаенка Кацярына пад кіраўніцтвам бібліятэкара школы Даўгапол В.Г.,  настаўніка беларускай мовы і літаратуры Дзямянка Г.І сталі пераможцамі раённага конкурсу “Нашчадкі традыцый” у намінацыі “Культурныя традыцыі і абрады роднага краю” з праектам “Стравы нашых продкаў”.   

Работа па зборы краязнаўчых матэрыялаў будзе працягвацца і далей. Гэта садзейнічае выхаванню грамадзянскасці, патрыятызму ў навучэнцаў, фарміраванню нацыянальна свядомай, духоўна развітой асобы. А актыўны ўдзел школьнікаў у розных мерапрыемствах, конкурсах па краязнаўстве сведчыць аб іх жаданні паглыбляць свае веды па гісторыі і культуры малой радзімы, паляпшаць і ўдасканальваць свае якасці як асобы.

Раздзел музея “Зямля, дзе пачаўся твой лёс”, прысвечаны выпускнікам, педагогам школы, якія звязалі свой лёс з літаратурай ці зрабілі ў школе першыя спробы пяра, папоўніўся творамі педагога дадатковай адукацыі Кароткай Л.П. Навучэнцамі пад кіраўніцтвам Кароткай Л.П. вядзецца работа па падрыхтоўцы да друку матэрыялаў пра педагогаў школы, ветэранаў педагагічнай працы, папаўняецца раздзел “Зямлям, дзе пачаўся твой лёс” творчымі работамі членаў аб’яднання па інтарэсах “Літаратурны ветразь”. Вядзецца работа па падрыхтоўцы да друку рукапісных аповесцей пра вайну былога настаўніка рускай славеснасці Дзераўнянскай СШ Цітова М.І.

         На базе музея праводзяцца мерапрыемствы ў рамках Дня беларускага пісьменства (у верасні), і тыдня “Каласавіны” (у лістападзе).

         Традыцыяй стала правядзенне на базе музея ўрокаў беларускай літаратуры, звязаных з жыццём і творчасцю пісьменнікаў-землякоў. “Музейныя” ўрокі дапамагаюць навучэнцам адчуць і асэнсаваць прыгажосць роднага краю. Вывучаючы культурныя традыцыі сваёй мясцовасці, школьнікі знаёмяцца з навуковай, мастацкай, мемуарнай літаратурай, з матэрыяламі, змешчанымі ў раённай газеце “Прамень”, а таксама ў кнізе “Памяць”. Правядзенне “музейных” урокаў з выкарыстаннем краязнаўчых матэрыялаў садзейнічае трываламу засваенню ведаў, робіць урок больш цікавым і зразумелым. Выкарыстоўваюцца факты, якія дапамагаюць паказаць пісьменніка як чалавека вялікага жыццёвага подзвігу і выдатных асабістых якасцей, паказаць грамадскую дзейнасць мастака слова, яго адносіны да Радзімы і народа, да прагрэсіўных ідэй часу.

         На працягу 2022/2023 навучальнага года ў музеі праведзена 15 урокаў беларускай літаратуры.

         Добрай традыцыяй стала правядзенне ў музеі першага ўрока, прысвечанага Дню ведаў, класных гадзін для выпускнікоў школы падчас вечара сустрэчы, які праводзіцца ў лютым.

         Матэрыялы музея шырока выкарыстоўваюць настаўнікі-прадметнікі і класныя кіраўнікі пры правядзенні выхаваўчых мерапрыемстваў, літаратурных свят, урокаў, звязаных з жыццём і творчасцю пісьменнікаў-землякоў. Так, навучэнцы ІХ класа  працавалі над праектам “Сцяжынкамі роднага краю”, навучэнцы Х класа – “Гаспадары хлебнай нівы”, а навучэнка Х класа Чарнец Наталля прэзентавала перад школьнікамі работу “Стравы нашых продкаў”, з якой прымала ўдзел у раённым конкурсе работ даследчага характару і стала фіналісткай. Падчас работы над праектамі шырока выкарыстоўваліся матэрыялы музея, а таксама быў папоўнены новымі звесткамі краязнаўчы раздзел.

Такім чынам, дзейнасць па вывучэнні спадчыны роднага краю спрыяе з’яўленню ў навучэнцаў  разумення прыналежнасці да свайго народа, пачуцця прыхільнасці  і любові да сваіх блізкіх, аднавяскоўцаў, пачуцця яднання з імі і, як вынік, любові да сваёй Радзімы.

У 2022/2023 навучальным годзе ў музеі было праведзена 5 экскурсій для навучэнцаў і настаўнікаў Дзераўнянскай сярэдняй школы, гасцей, 22 выхаваўчыя мерапрыемствы для навучэнцаў І-ХІ класаў. Прайшла прэзентацыя інтэрактыўнай карты “Мікратапонімы аграгарадка Дзераўная”, “свая гульня” па тэме “Сцяжынкамі роднага краю”.

1 верасня 2022 года музей наведаў старшыня Цэнтральнай выбарчай камісіі Рэспублікі Беларусь Карпенка Ігар Васільевіч у суправаджэнні намесніка старшыні Стаўбцоўскага райвыканкама Лысай Жанны Мікалаеўны, вядучага спецыяліста ўпраўлення па адукацыі, спорце і турызме Стаўбцоўскага райвыканкама Францкевіч Тамары Анатольеўны.         Падводзячы вынікі, можна выдзеліць наступныя праблемы ў дзейнасці музея “Стаўбцоўшчына літаратурная”:

інфармацыйныя тэхналогіі ў дзейнасці музея выкарыстоўваліся несістэматычна;

музейныя мерапрыемствы праходзілі без удзелу пісьменнікаў-землякоў. 

На наступны навучальны год ставяцца наступныя задачы:

         выкарыстоўваць для павышэння эфектыўнасці работы школьнага музея новыя інфармацыйныя тэхналогіі;

         працягваць работу па папаўненні матэрыяламі экспазіцый музея;

         папулярызаваць дзейнасць музея ў мікрараёне для прыцягнення ўвагі жыхароў;

         стварыць віртуальны музей;

         прымаць удзел у мерапрыемствах розных узроўняў па краязнаўстве.

Кіраўнік музея

“Стаўбцоўшчына літаратурная”                              Г.І. Дзямянка

План работы

музея “Стаўбцоўшчына літаратурная”

Дзяржаўнай установы адукацыі

“Дзераўнянская сярэдняя школа”

на 2023/2024 навучальны год

Кіраўнік музея                                                                              В.Г. Даўгапол

Экскурсія “Запрашэнне ў гісторыю аграгарадка Дзераўная” 

                                                                        Зямля дзядоў!

                                                                        Такою ж залатою

   Яна была і ў той далёкі век,

   Калі зубры ішлі да вадапою

   I на дубах хаваўся чалавек.

                                                                                              У. Караткевіч

Прыпынак “Знаёмства з гісторыяй вёскі Дзераўная”

         Добры дзень! Мы рады вітаць вас на нашай малой радзіме – у вёсцы Дзераўная Стаўбцоўскага раёна. Дазвольце вас крыху пазнаёміць з гісторыяй нашай малой радзімы.

Назва Дзераўная пайшла, напэўна, ад слоў “дзёрн” або “дзірван”, што перш за ўсё тут, у пушчы, азначала месца раскарчоўкі лесу. Магчыма, і ад слова “дрэва”, “дзерава”.

Дзераўная з’яўляецца адным з найбольш старажытных паселішчаў на Стаўбцоўшчыне. Вядомая з пісьмовых крыніц першай паловы XV стагоддзя як маёнтак кашталяна віленскага Сямёна Гедыголдавіча.

З 1451 года і прыкладна да 1485 года маёнткам Дзераўная ўпраўляла жонка Сямёна – Мілохна Кежгайлаўна. Пасля яе смерці Дзераўная становіцца ўласнасцю прадстаўнікоў малодшай лініі роду Кежгайлаў.

З 1525 года вялікі князь літоўскі Жыгімонт I дазваляе Мікалаю Кежгайлу заснаваць у маёнтку Дзераўная мястэчка і наладзіць там торг і корчмы. Пасля смерці ў 1554 годзе апошняга з Кежгайлаў, Станіслава, Дзераўная пераходзіць да іх нашчадка Яна Завішы. Ён запісвае маёнтак сваёй жонцы Эўфіміі Вяржбіцкай. У далейшым часе Дзераўная пераходзіць да другога мужа Эўфіміі – князя Вішнявецкага.

З 90-х гадоў XVI стагоддзя Дзераўная і 8 навакольных вёсак становяцца ўласнасцю Мікалая Крыштафа Радзівіла (Сіроткі) у выніку яго шлюбу з дачкой уладальніцы мястэчка Гальшкай Вішнявецкай.

У 1646 годзе ў Дзераўной быў 71 двор, а сярод яе жыхароў значылася 26 рамеснікаў: цесляры, сталяры, шкляры, краўцы, млынары і іншыя.

З  1793 года Дзераўная знаходзілася ў складзе Расійскай імперыі. Дзераўной,  акрамя  Радзівілаў,   па  чарзе  валодалі  Абуховічы і Чапскія.

У 70-я гады XIX стагоддзя ў маёнтку было 34 двары, 306 жыхароў, касцёл, капліца, бровар, 5 лавак, прытулак для бедных.

У 1897 годзе ў Дзераўной было 125 двароў, дзе жылі 823 жыхары, значылася аптэка, гарбарня,  карчма, 11 крам.

Прыпынак “З гісторыі адукацыі ў Дзераўной”

Экскурсію па нашай малой радзіме мы пачнём з гісторыі адукацыі ў Дзераўной і гісторыі навучальнай установы, у якой вы знаходзіцеся.

Згодна з архіўнымі звесткамі Віленскай вучэбнай акругі, у 1866 годзе ў Дзераўной адкрыта народнае вучылішча. Раней у XVII-XVIII стагоддзях існавала прыходская школа пры касцёле. Па звестках на 1900 год, у вучылішчы навучалася 50 хлопчыкаў і 3 дзяўчынкі. 3 1921 года Дзераўная знаходзілася ў складзе Польшчы, у гэтым жа годзе пабудавана школа-сямігодка. Навучанне вялося на польскай мове. Школа практычна размяшчалася на месцы сучаснай, толькі крыху бліжэй да дарогі. У час Вялікай Айчыннай вайны гэта школа згарэла. Пасля заканчэння вайны дзеці вучыліся ў некалькіх уцалелых у вёсцы будынках. На 1947 год было 190 вучняў. Прыстасавалі пад памяшканне школы дом паноў Чаінскіх, былы інтэрнат цяперашняй школы. У 1957 годзе адбыўся першы выпуск 10-га класа (21 вучань). 1 кастрычніка 1965 года здадзена ў эксплуатацыю памяшканне школы, у якім мы з вамі знаходзімся. У 1965-1966 навучальным годзе тут займалася 490 вучняў.

У Дзераўнянскай школе працавалі заслужаныя настаўнікі БССР: Паўлаў Анатоль Міхайлавіч, Каменка Аркадзь Іосіфавіч, Абрамовіч Іван Іванавіч. У розны час школу закончылі доктар біялагічных навук Васкабоеў Аляксандр Іванавіч, палкоўнік удзельнік трох войнаў Чэрнікаў Генадзь Фёдаравіч, вядомы беларускі пісьменнік Генрых Далідовіч, паэт Казімір Камейша, генеральны дырэктар цэлюлозна-папяровага камбіната Скурат Станіслаў Станіслававіч, намеснік генеральнага дырэктара аб’яднання “Азот” Жарскі Сяргей Аляксандравіч, біскуп Пінскай архідыяцэзіі Дзям’янка Антон Бярнардавіч, кандыдат педагагічных навук Бурак Рэгіна Іванаўна, кандыдат эканамічных навук Суднік Вадзім Васільевіч. Школа ганарыцца выпускнікамі, якія сваёй працай робяць нашу краіну моцнай і квітнеючай.

    У 2003 годзе, калі адзначаўся 140-гадовы юбілей, была закладзена алея Памяці ў гонар педагогаў, якія працавалі ў нашай установе адукацыі. Штогод дрэўцы радуюць вока ўсіх, хто праходзіць ці праязджае каля школы, сваім цудоўным убраннем. У гэтым зялёным куточку жыве памяць, закладзены глыбокі сэнс настаўніцкай працы.

У 2007 годзе Дзяржаўная ўстанова адукацыі “Дзераўнянская сярэдняя школа” была капітальна адрамантавана. Яна як бы ўсміхаецца нам сваімі вачыма-вокнамі. Працавалі не толькі будаўнікі, а таксама вучні і настаўнікі на чале з дырэктарам. Тут цёпла і ўтульна заўсёды.

За гады існавання школы сярэднюю адукацыю тут атрымалі каля 3000 чалавек, з іх звыш 150 скончылі школу з залатым і сярэбраным медалямі.

Зараз у школе навучаецца 180 дзяцей і працуюць 32 настаўнікі. Кіруе школай Шумчык  Марыя Мар’янаўна, выпускніца гэтай навучальнай установы.

Прыпынак “Вясковыя могілкі (драўляная капліца, магілы родных Ф.Э. Дзяржынскага, магіла А.М. Панамарова)”

Акурат пасярэдзіне старых вясковых могілак мы бачым капліцу, якая была пабудавана на могілках у XIX стагоддзі з дрэва. У 1979 годзе яе адрамантавалі і вярнулі вернікам.

Адназрубная, прамавугольная па форме капліца пераходзіць у трохгранную апсіду. Галоўны фасад аформлены чатырохкалонным порцікам, трохвугольны франтон якога вянчае васьмігранная сігнатурка-званіца. Сцены гарызантальна ашаляваны і расчлянёны высокаўзнятымі арачнымі аконнымі праёмамі. Зала перакрыта плоскай столлю. Капліца – помнік народнага драўлянага дойлідства з утрыраванымі формамі архітэктуры класіцызму абласнога значэння.

Запрашаем усіх прайсці да магіл родных Ф. Э. Дзяржынскага. Звярніце, калі ласка, увагу на тры аднолькавыя помнікі. Тут пахаваны родныя Фелікса Эдмундавіча Дзяржынскага. Бацька, Эдмунд-Руфін Дзяржынскі, памёр у 1882 годзе і зямны шлях закончыў на могілках у Дзераўной, хоць з сям’ёй жыў у маёнтку Аземблава, цяперашняе Дзяржынава. Кандыдат фізіка-матэматычных навук, выкладаў у гімназіях у Таганрогу, захварэўшы на сухоты, пераехаў у радавы маёнтак у 1875 годзе.  Цікава, што сярод яго вучняў у Таганрогу быў А.П. Чэхаў. На старой надмагільнай пліце былі выліты словы: “Пакой праху справядлівага”. Мясцовыя жыхары і арандатары пры жыцці лічылі яго вельмі справядлівым чалавекам.

У 1892 годзе на могілках,  побач з магілай бацькі, была пахавана сястра Ванда, якая загінула ў 14 гадоў. Адзін з братоў застрэліў яе з паляўнічага ружжа. Хто націснуў на курок у той дзень – Станіслаў ці Фелікс? Алёна Ігнацьеўна, маці, зрабіла ўсё для таго, каб гэта назаўсёды засталося тайнай. Ніхто так і не даведаўся пра тое, што прывяло да трагедыі, бо нячаста дзіцячыя спрэчкі заканчваюцца смерцю.

Летам 1917 года ў маёнтку Аземблава быў забіты Станіслаў Эдмундавіч Дзяржынскі. Ён быў пахаваны побач з бацькам і сястрою. На пахаванне   Фелікс   Эдмундавіч   спазніўся. Наведаў у апошні раз магілы родных. Цікава тое, што ён быў хрышчаны ў касцёле ў Дзераўной.

Перад могілкамі ў 1942 годзе былі расстраляны нямецка-фашысцкімі захопнікамі першы старшыня сельскага Савета Леапольд Ваньковіч, сакратар сельскага Савета Валодзька і сям’я цыганоў (бацька, маці і шасцёра дзяцей). Родныя перазахавалі іх потым на могілках.

Давайце пройдземся да магілы Панамарова Аркадзя Мікалаевіча. Гэта былы дырэктар нашай школы. Вядома, што ў гады Вялікай Айчыннай вайны, у 1942 годзе, Аркадзь Мікалаевіч на чале партызанскага атрада “Спартак” быў накіраваны ў заходнія раёны Віцебскай і Мінскай абласцей для далейшага разгортвання партызанскага руху. Да лета 1943 года атрад вырас у партызанскую брыгаду, камандзірам якой заставаўся Панамароў. “Спартакаўцы” праводзілі актыўныя дзеянні па знішчэнні ворага.

За баявыя заслугі перад Радзімай А.М. Панамароў узнагароджаны шматлікімі ордэнамі, медалямі. Пасля вайны ўзначальваў калгас імя Ф.Э. Дзяржынскага ў былым Івянецкім раёне. Скончыў педагагічны інстытут, працаваў настаўнікам і дырэктарам Дзераўнянскай сярэдняй школы.

Памёр у 1974 годзе. Магіла пастаянна дагледжана, і ў гэтым немалая заслуга піянераў дружыны імя А.М. Панамарова.

Прыпынак “Цэнтр вёскі”

Мы з вамі знаходзімся ў цэнтры вёскі. Да 1939 года Дзераўная лічылася вялікім мястэчкам, у якім было 120 двароў. У мястэчку пражывалі беларусы, палякі, яўрэі, цыгане. Цэнтрам мястэчка была прамавугольная плошча, форма якой захавалася і цяпер. На плошчы стаяў дом для прыезджых людзей (цяпер гасцініца), пазней тут знаходзіўся магазін-павільён “Мэбля”, рэстаран (на тым месцы пабудавана хата Ч.Л. Ваньковіча) і магазін. У вёсцы было 6 крам, уласнікамі якіх былі яўрэі. На самой плошчы ладзіліся кірмашы, дзе гандлявалі прадуктамі харчавання, таварамі хатняга ўжытку, вырабамі народных умельцаў. Тавары прывозілі з усёй акругі. Так было да Вялікай Айчыннай вайны.

У 1943 годзе вёска амаль поўнасцю згарэла, а яшчэ раней было вывезена 57 сем’яў яўрэйскага насельніцтва (каля 400 чалавек). Частка з іх – у Рубяжэвічы, частка –  у Новую Ельню. Выконваўся гітлераўскі план ліквідацыі яўрэйскага насельніцтва. Практычна ўсё яно загінула, выратаваліся адзінкі.

Давайце хвілінай маўчання ўспомнім ахвяр генацыду.

Мы рухаемся па вуліцы Панамарова, названай у гонар Панамарова Аркадзя Мікалаевіча, пра якога вы ўжо даведаліся з папярэдняга прыпынку. Баявы шлях гэтага чалавека перасякаўся са шляхам Пятра Міронавіча Машэрава.

         Праязджаем па вуліцы Ваньковіча – першага старшыні сельскага Савета, якога расстралялі немцы ў гады Вялікай Айчыннай вайны. На вуліцы Стаўбцоўскай пражываў яго сын, Ваньковіч Раман Леапольдавіч, Герой Сацыялістычнай Працы. Раман Леапольдавіч быў самым малодшым у сям’і. Пасляваеннае жыццё ў мнагадзетнай сям’і без бацькі было досыць цяжкае. Даводзілася шмат працаваць. Пасля заканчэння сямігодкі працаваў на новабудоўлях Іркуцкай вобласці. Воінскі абавязак выконваў у Забайкальскай ваеннай акрузе. Прыехаў адведаць маці, так і застаўся на радзіме. Вучыўся ў вучылішчы механізацыі сельскай гаспадаркі ў Ашмянах. Працаваў слесарам Дзераўнянскага ўчастка аб’яднання “Сельгастэхніка”, а пасля – трактарыстам у калгасе “Чырвоная зорка”. Калгас атрымаў першы трактар “Беларус”, і Раман Леапольдавіч пачаў на ім працаваць. У 1969 годзе Раман Ваньковіч узначаліў механізаванае звяно па вырошчванні “другога хлеба” ў калгасе “Чырвоная зорка”. Не зважаючы на капрызы надвор’я, вырошчваў стабільныя ўраджаі бульбы. Пачалі збіраць па 350 цэнтнераў з гектара. Пра поспехі звя­на пачалі пісаць у газе­тах, гаварыць па радыё, паказваць  па тэлебачанні. 

         Аб майстэрстве бульбавода са Стаўбцоўшчыны ў хуткім часе даведалася ўся рэспубліка. Усё часцей i часцей да яго прыязджалі госці, каб пераняць вопыт.        

         Пераканаўшыся, што “сакрэтамі” работы Ваньковіча па вырошчванні бульбы цікавяцца многія механізатары, райкам партыі ў 1977 годзе прапанаваў Раману Леапольдавічу ўзначаліць раённую школу перадавога вопыту. Ён паспяхова вёў заняткі з механізатарамі ў зімовы час, сустракаўся з бульбаводамі гаспадарак за “круглым сталом”, на занятках аграгурткоў, раённых семінарах.

         Штогод звяно збірала высокія ўраджаі бульбы, зніжала яе сабекошт. Тэхнікі ў калгасе не хапала. Таму тагачасны старшыня калгаса Чэрнікаў Фёдар Іванавіч параіў Ваньковічу ехаць у Мінск да міністра сельскай гаспадаркі і прасіць прадаць яму, як перадавіку вытворчасці, новы трактар на калгас. Так у калгасе з’явіўся імянны трактар, бо на латуннай пласцінцы было выгравіравана прозвішча Р.Л. Ваньковіча.

         За плённую працу, значныя дасягненні ў атрыманні высокіх ураджаяў у 1973 годзе Прэзідыум Вярхоўнага Савета СССР прысвоіў Раману Леапольдавічу Ваньковічу званне Героя Сацыялістычнай Працы з уручэннем ордэна Леніна, залатога медаля “Серп і Молат”, Ганаровай граматы Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР.

         Шмат часу Раман Леапольдавіч праводзіў у камандзіроўках.  Ездзіў у Маскву на злёты перадавікоў вытворчасці, у Мінск як член ЦК КПБ і дэпутат Вярхоўнага Савета рэспублікі і асабліва часта ў Стоўбцы як член бюро райкама партыі.

         Ваньковіч з’яўляўся актыўным удзельнікам грамадскага жыцця: два разы абіраўся дэпутатам Вярхоўнага Савета СССР, дэлегатам ХХV з’езда КПСС, дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР ад Хатаўской выбарчай акругі ІХ і Х скліканняў, з’яўляўся членам ЦК КПСС.

Прыпынак “Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі”

Я пазнаёмлю вас з гісторыяй касцёла – помніка архітэктуры канца ХVІ стагоддзя.

У інвентары 1716 года пададзена копія фундушнага дакумента, што быў складзены ў Нясвіжы 10 лістапада 1590 года. У ім гаворыцца, што пры пахаванні ў Дзераўной Эўфіміі Вярбіцкай, княгіні Вішнявецкай, прысутнічалі Мікалай Крыштоф Радзівіл Сіротка, Мікалай Сапега, Ежы Чартарыйскі разам з жонкамі (род­нымі сёстрамі Гальшкай Эўфіміяй, Ганнай, Аляксандрай) і яшчэ адной незамужняй дачкой нябожчыцы –  Зоф’яй Вішнявецкай. Яны абмеркавалі волю іх маці, якая мела намер заснаваць касцёл. Радзівілы паабяцалі ксяндзу Ежы Рацыбароўскаму ўзвесці храм. “Згодна волі і ўпадабання свайго даём на той касцёл Дзеравенскі, там жа ў Дзераўной, пляц здаўна царкоўны, на якім казнадзей збаровы міністр мешкаў, з агародамі, з валокамі двума грунту ворнага, з падданымі на тых валоках, да таго пляцу царкоўнага, або казнадзейскага належачымі так тэж, з будаваннем, якое на тым пляцы ёсць”. З гэтага дакумента вынікае, што здаўна ў Дзераўной быў царкоўны пляц, на якім жыў кальвінскі міністр.

Верагодны будаўнік касцёла – віленскі канонік Войцех Сялява. Да нас дайшлі імёны народных майстроў, цесляроў, якія будавалі гэты храм: Іван Грынцэвіч з Зарэчча, Раман з Дзяражнай, Андрэй з Ніўнага.

Ёсць звесткі з генеалагічнай гісторыі Радзівілаў, дзе ў ліку храмаў, пабудаваных Мікалаем Крыштофам Радзівілам паводле планаў архітэктара Джавані Марыі Бернардоні, называецца і касцёл у Дзераўной. Сцены касцёла вымураваныя з цэглы-пальчаткі, з якой будавалі іншыя тагачасныя святыні.

Унутры касцёл уяўляе сабой  зальны храм з паніжанай пяціграннай апсідай, абапал якой прыбудаваны дзве вузкія падоўжаныя сакрысціі. Неф перакрыты прыгожым цыліндрычным скляпеннем на ладнружных арках, з глыбокімі распалубкамі над аконнымі праёмамі. Храм ярка асветлены, зала і прэсбітэрый злучаны шырокім арачным праёмам. У інтэр’еры можна адзначыць арган фірмы Ф. Вайзенборн (пачатак XX стагоддзя), драўляныя скульптуры “Укрыжаванне” і “Невядомы святы”, абразы “Апостал Пётр” і “Тайная вячэра”, разьбярны галоўны алтар, бронзавыя жырандолі, абразы на метале “Дзева Марыя” і “Маці Божая Вастрабрамская” (XIX стагоддзя).

Прыпынак “Помнік загінуўшым у гады Вялікай Айчыннай вайны воінам і партызанам”

Напэўна, няма ў Беларусі такога кутка, дзе б ні шанавалі подзвіг народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Абеліскі, помнікі... Яны раскрываюць веліч подзвігу людзей у імя свабоды і незалежнасці Радзімы, з’яўляюцца часткай духоўнага жыцця нашага  грамадства.

Першы помнік загінуўшым землякам быў адкрыты ў 1966 годзе.  У 1973 годзе пры актыўнай дапамозе ўдзельніка Вялікай Айчыннай вайны старшыні мясцовага калгаса “Чырвоная зорка” Фёдара Іванавіча Чэрнікава быў узведзены абеліск, які існуе і цяпер. На ім – прозвішчы мясцовых жыхароў, якія загінулі, абараняючы Айчыну.

8 мая 2005 года ва ўрачыстай абстаноўцы побач з абеліскам была адкрыта мемарыяльная пліта з імёнамі жыхароў Дзераўной і навакольных вёсак, якія былі ўдзельнікамі Вялікай Айчыннай вайны, выжылі падчас баёў, але не дажылі да 60-годдзя Перамогі. 1 верасня 2020 года да 75-годдзя Вялікай Перамогі была ўстаноўлена другая пліта з імёнамі мясцовых жыхароў – удзельнікаў Вялікай Айчыннай вайны.  Уклад у гэту справу ўнеслі мясцовыя гаспадаркі, сельскі Савет, школа.

“Памяць – гэта не захаванне мінулага, гэта клопат пра вечнасць”,  – пісаў прафесар Ліхачоў.

Прыпынак “Пасёлак меліяратараў”

З правага боку – вуліца Набярэжная. Яна з’явілася ў ХХ стагоддзі. Прыкладна на месцы цяперашняй кацельні і лазні размяшчаўся панскі двор, які ў Дзераўной у канцы XVI стагоддзя ўяўляў сабой комплекс жылых гаспадарчых будынкаў. У сядзібным доме знаходзілася зброя, каштоўныя рэчы, кнігі. На тэрыторыі маёнтка размяшчалася верф (“сточня”) для будаўніцтва рачных караблёў – віцінаў.

На вуліцы Набярэжнай знаходзіцца Дзераўнянскі сельскі выканаўчы камітэт, школа мастацтваў, дзіцячыя яслі-сад.

З левага боку мы бачым меліярацыйны канал,  злучаны з ракой Шурай. Старыя пушчанцы гавораць, што рэчку Шуру назвалі ў гонар маладзіцы Шуры, якая  ўтапілася праз нешчаслівае каханне. Вялікая некалі рэчка ператварылася ў рачулку, усё па прычыне меліярацыі. Даўжыня Шуры – 27 кіламетраў. Яна належыць да басейна рэк Балтыйскага мора. У XVIII стагоддзі  на беразе Шуры стаяла шліфоўня Ганны Радзівіл. Рака прыводзіла ў дзеянне механізм мануфактуры. Замежныя і мясцовыя майстры выраблялі там каралеўскія пячаткі і аздобу для зброі. З правага боку – штучнае возера, зробленае мясцовымі жыхарамі з дапамогай тэхнікі.

У 1985 годзе пабудаваны спартыўны комплекс “Меліяратар”. Працуе дзіцяча-юнацкая спартыўная школа. Яе выхаванка, Марына Карніцкая-Даманцэвіч, стала першай жанчынай Беларусі, якая атрымала перамогу ў паўднёваафрыканскім ультрамарафоне “Два акіяны”.

Мы праязджаем па вуліцы Меліяратараў. Справа ад нас – адміністрацыйны будынак аграбудфірмы “ПМК-74-Налібокі”. На працягу доўгага часу кіраваў прадпрыемствам Сахар Мечыслаў Вацлававіч, які ўнёс значны ўклад у развіццё інфаструктуры пасёлка.

Злева ад нас – мясцовая ўчастковая бальніца, якая лічыцца адной з лепшых у рэспубліцы.

Згодна з дзяржаўнай праграмай  адраджэння  і  развіцця  сяла  на   2005-2010 гады, у канцы 2007 года вёска Дзераўная стала аграгарадком. Сёння тут пражывае звыш паўтары тысячы чалавек. Для іх паслуг адрамантаваны камбінат бытавога абслугоўвання, сельскі Дом культуры, тры прадуктовыя і адзін гаспадарчы магазіны. Змены адбыліся ў знешнім выглядзе аддзялення сувязі, школы мастацтваў, дзіцячага сада, спартыўнай школы, ашчаднай касы, бальніцы, аптэкі, стадыёна. Поўнасцю заменена абсталяванне тэлефоннай станцыі. Пракладзены новы цэнтральны водаправод і заасфальтаваны ўсе вуліцы.

Аграгарадок – гэта якасна новы тып сельскага пасёлка, у якім прадугледжваецца стварэнне вытворчай і сацыяльнай інфраструктур для забеспячэння насельніцтва, якое там пражывае, сацыяльнымі стандартамі.

 У пачатку ХХІ стагоддзя ў Дзераўной з’явіліся новыя дамы сядзібнага тыпу, якія  размешчаны ў пачатку і ў канцы вёскі. Работнікі мясцовай гаспадаркі забяспечаны жыллём. Ствараюцца нармальныя ўмовы працы, арганізоўваецца сацкультбыт.

 Вось і падыходзіць да завяршэння экскурсія па аграгарадку Дзераўная. Хацелася б, каб гэта кропелька гісторыі аграгарадка Дзераўная засталася з вамі і каб у вандроўках па Беларусі вы ніколі не забывалі свае родныя мясціны і вярталіся на сваю малую радзіму.

“Свая гульня”

Тэма: Сцяжынкамі роднага краю

Мэта: спрыяць фарміраванню ў навучэнцаў актыўнай грамадзянскай пазіцыі, каштоўнасных адносін да гісторыі і культуры роднага краю, пачуцця дачынення да яго мінулага і сучаснага, разумення адказнасці за будучыню сваёй краіны.

Задачы:

адукацыйная: узнавіць і паглыбіць веды навучэнцаў пра гісторыю, культуру малой радзімы, пра дасягненні на сучасным этапе;

развіццёвая:  развіваць уменне працаваць з крыніцамі інфармацыі, фарміраваць навыкі крытычнага мыслення, уменне выдзяляць галоўнае і рабіць вывады, развіваць памяць, увагу;

выхаваўчая: ствараць аб’ектыўную аснову для выхавання любові да роднага  краю, імкнення ўнесці свой уклад у развіццё культурнага жыцця свайго рэгіёна, удасканальваць навыкі зносін; ствараць умовы для выхавання пачуцця калектывізму, сяброўства, павагі да саперніка.

         Гульня праводзіцца пасля экскурсіі па музеі “Стаўбцоўшчына літаратурная” і ўяўляе сабой падвядзенне вынікаў экскурсіі. Разлічана на навучэнцаў VІІ-ХІ класаў.

         Умовы правядзення гульні: на экране табло з сектарам, які складаецца з пяці раздзелаў па пяць пытанняў у кожным (пытанні размяшчаюцца злева направа па ўзрастанні ступені складанасці – ад 10 да 50).

           Гульню пачынае каманда, якая правільна адкажа на першае пытанне. Першае пытанне для ўсіх каманд: У якім годзе быў заснаваны музей “Стаўбцоўшчына літаратурная”?

           Капітан каманды, якая дала правільны адказ, выбірае тэму і намінал пытання. На абмеркаванне даецца 1 хвіліна. Калі каманда адказвае правільна, то ёй даецца права выбару наступнага пытання. Калі яна адказвае няправільна, то права адказаць на гэта пытанне прадстаўляецца іншай камандзе. Каманда, якая дала правільны адказ, выбірае наступнае пытанне. Калі пытанне засталося без адказу, то выбар наступнага пытання застаецца ў каманды, якая выбірала папярэдняе пытанне. Правільны адказ дадае колькасць балаў да агульнай сумы каманды. Няправільны адказ на пытанне не памяншае агульнай сумы балаў.

Яны стаялі ля вытокаў

10 балаў. Як звязаны з лёсам Янкі Купалы фальваркі Ручын і Кукалёўшчына на Стаўбцоўшчыне?

Адказ: Маці Янкі Купалы нарадзілася ў фальварку Ручын, а бацька валодаў невялікі надзеламі зямлі ў фальварку Кукалёўшчына.

20 балаў. Беларускі пісьменнік, перакладчык, мастак, мовазнаўца. Некаторы час жыў у в. Засулле. Аўтар камедыі “Модны шляхцюк”.

Адказ: Карусь Каганец

30 балаў. Беларускі паэт. Некаторы час працаваў святаром у в. Рубяжэвічы

Адказ: Андрэй Зязюля.

40 балаў. Ураджэнец вёскі Налібакі. Даследчык гісторыі беларускай паэзіі ХІХ – пач. ХХ стст. Пераклаў некалькі раздзелаў з паэмы Адама Міцкевіча “Пан Тадэвуш”.

Адказ: Юзюк Фарботка

50 балаў. Пераклад верша якога беларуска-польскага паэта лёг у аснову раманса “Когда я на почте служил ямщиком”?

Адказ: Уладзіслава Сыракомлі.

З Мікалаеўшчыны родам

10 балаў. Якія мясціны Стаўбцоўшчыны звязаны з імем Якуба Коласа?

Адказ: Акінчыцы, Смольня, Альбуць, Мікалаеўшчына.

20 балаў. Ураджэнец в. Мікалаеўшчына, беларускі мовазнаўца, пісьменнік, дзядзька Якуба Коласа.

Адказ: Язэп Лёсік.

30 балаў. Выпускнік Мікалаеўшчынскай сярэдняй школы, аўтар аповесці “Пацукі, або Таямнічы дзённік”.

Адказ: Яўген Хвалей.

40 балаў. Які псеўданім абраў сабе Міхась Міцкевіч, пісьменнік-эмігрант, родны брат Якуба Коласа?

Адказ: Антось Галіна.

50 балаў. Ураджэнец в. Мікалаеўшчына. Беларускі дзяржаўны дзеяч, пісьменнік. Стаў прататыпам вобраза Алеся Садовіча з трылогіі Якуба Коласа “На ростанях”  і доктара Стахава з рамана Аляксандра Фадзеева “Разгром”

Адказ: Алесь Сянкевіч.

Нёманам натхнёныя

10 балаў. Хто з’яўляецца аўтарам гімна Дзераўнянскай сярэдняй школы?

Адказ: Яўген Карпуць.

20 балаў. Ураджэнец в. Ператокі, былы галоўны рэдактар раённай газеты “Прамень”, аўтар кнігі “Падказанае Нёманам”.

Адказ: Сяргей Галоўка.

30 балаў. Ураджэнец в. Савані, вучоны, філолаг, прафесар БДУ, аўтар слоўніка “Беларуская народная фразеалогія”.

Адказ: Яўген Камароўскі.

40 балаў. Удзельніца падпольнага руху на Стаўбцоўшчыне ў гады Вялікай Айчыннай вайны, аўтар кнігі “Квецень белая”.

Адказ: Алена Каленік.

50 балаў. Ураджэнец в. Вечатарова, мастацтвазнаўца, заслужаны дзеяч Беларусі, аўтар кніг “Народная разьба па дрэве”, “Народнае мастацкае кавальства”, “Беларуская народная гліняная цацка” і інш.

Адказ: Яўген Сахута.

Зямля, дзе пачаўся твой лёс

10 балаў. Назавіце прозвішчы двух вядомых беларускіх пісьменнікаў, якія закончылі Дзераўнянскую сярэднюю школу.

Адказ: Генрых Далідовіч і Казімір Камейша.

20 балаў. Выпускнік Дзераўнянскай сярэдняй школы, былы ваенны карэспандэнт, лаўрэат міжнароднага конкурсу маладых журналістаў (1991 год). Працаваў на тэлебачанні рэдактарам праграмы для вайскоўцаў “Арсенал”, у Камітэце дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь.

Адказ: Віктар Ключнік.

30 балаў. Выпускніца Дзераўнянскай сярэдняй школы, цяпер настаўніца матэматыкі, вершы якой друкуюцца на старонках раённай газеты “Прамень”.

Адказ: Лідзія Святагор (Мазуркевіч).

40 балаў. Каму належаць радкі: Скажу я прямо: счастлив я. И счастлив я сполна, – // Ведь жизнь моя прошла не зря: в учениках она?

Адказ: Міхаілу Цітову.

50 балаў. Што з літаратурнай спадчыны Міхаіла Цітова, былога настаўніка рускай славеснасці Дзераўнянскай сярэдняй школы, захоўваецца ў музеі?

Адказ: 15 рукапісных сшыткаў, з іх – 9 – аўтабіяграфічная аповесць пра вайну, нататкі, змешчаныя ў раённай газеце “Прмаень”, вершы-прысвячэнні калегам па працы.

Тут нашы вёсны прычалены

10 балаў. Растлумачце паходжанне назвы вёскі Дзераўная.

Адказ: Назва вёскі, напэўна, пайшла ад слоў “дзёрн”, “дзірван”.

20 балаў. Выпускнік Дзераўнянскай сярэдняй школы, а зараз біскуп Пінскай дыяцэзіі.

Адказ: Антоній Дзям’янка.

30 балаў. Калі быў узведзены касцёл у вёсцы Дзераўная?

Адказ: У 1590 годзе.

40 балаў. У гонар каго названа вуліца Ваньковіча?

Адказ: У гонар першага старшыні Дзераўнянскага сельсавета Леапольда Ваньковіча, расстралянага немцамі ў 1942 годзе.

50 балаў. Калі быў узведзены цяперашні будынак Дзераўнянскай сярэдняй школы?

Адказ: У 1965 годзе.

https://disk.yandex.by/i/Rg3TxsxDQpq7tA

Гаспадары хлебнай нівы

        Самае вялікае багацце – гэта зямля. Яна, наша карміцелька, у сто разоў адплаціць таму, хто клапоціцца пра яе, прымнажае яе ўрадлівасць. Актыўнымі “лекарамі” сельгасугоддзяў з’яўляюцца аграномы.

        Аграном – гэта адзін з важных спецыялістаў сельскай гаспадаркі. Менавіта ў яго задачу ўваходзіць распрацоўка новых метадаў павышэння ўраджайнасці, культывацыя відаў, засваенне новых, раней неўласцівых гэтай мясцовасці сельскагаспадарчых раслін. У адной асобе аграном – гэта навуковец-селекцыянер і брыгадзір на сельскагаспадарчых працах.

         Брыгадзір ААТ (раней – калгаса) на сельскагаспадарчых прадпрыемствах забяспечвае выкананне тэхналогіі вытворчасці раслінаводчай прадукцыі на землях кіруемага ім вытворчага падраздзялення. З улікам канкрэтных вытворча-эканамічных умоў праводзіць работу ва ўвядзенні і засваенні навукова абгрунтаванай сістэмы земляробства і далейшай інтэнсіфікацыі раслінаводства, арганізуе выкананне мерапрыемстваў па вырашэнні ўрадлівасці глебы, ураджайнасці сельскагаспадарчых культур, рацыянальным выкарыстанні рабочай сілы, тэхнікі на аснове ўкаранення індустрыяльных тэхналогій і навуковай арганізацыі вытворчасці, асновы зямельнага і працоўнага заканадаўства.

         Брыгадзір павінен ведаць агратэхніку і насенняводства сельскагаспадарчых культур, стандарты, навуковыя асновы эканомікі і арганізацыі вытворчасці, асновы зямельнага і працоўнага заканадаўства. Павінен мець вышэйшую ці сярэднюю спецыяльную адукацыю. Звычайна ён па спецыяльнасці аграном.

З гісторыі калгаса “Чырвоная зорка”

У кастрычніку 1949 года рашэннем сходу сялян вёскі Дзераўная Дзераўнянскага сельскага Савета Івянецкага раёна Баранавіцкай вобласці быў створаны калгас “Чырвоная зорка”.

У снежні 1951 года ў адпаведнасці з рашэннем агульных сходаў калгаснікаў і райвыканкама было праведзена ўзбуйненне калгаса “Чырвоная зорка”, да яго далучаны калгас “Чырвоны партызан” (з цэнтрам у вёсцы Падляскоўе).

У лістападзе 1952 года было праведзена другое ўзбуйненне. У гэты час да яго былі далучаны калгасы ім. М. Горкага (з цэнтрам у вёсцы Зарэчча) і “Перамога” (з цэнтрамі ў вёсках Заброддзе і Круговіны).

У 1959 годзе да калгаса “Чырвоная зорка” былі далучаны дзве брыгады калгаса “За мір”, якія размяшчаліся ў вёсках Лубень і Хатоўка. Праўленне калгаса і яго гаспадарчы цэнтр былі размешчаны ў в. Дзераўная.

         Калі ўзбуйнілі землі, уступілі ў калгас і аднаасобнікі. Для калгаса былі выдзелены лепшыя землі ў адным масіве (за школай і могілкамі, дзе цяпер сад і стадыён). Ранейшы калгас меў назву Новая Дзераўная.

Першым старшынёй узбуйненага калгаса стаў Чэрнікаў Фёдар Іванавіч (да яго быў Бець Рафаіл Антонавіч), брыгадзірам – Іваноўскі, загадчыкам фермы – Сахар Вацлаў. Пасля выезду Іваноўскага ў Польшу брыгадзірам стаў Карл Уляшка.

Кіраўнікі паляводчых брыгад калгаса “Чырвоная зорка”

Босы Вітольд Іосіфавіч

У 1963 годзе брыгадзірам брыгады калгаса “Чырвоная зорка”, якая складалася з жыхароў вёсак Беламошша, Заброддзе, Круговіны, Падляскоўе, стаў Вітольд Босы. Ён нарадзіўся ў вёсцы Заброддзе 3 сакавіка 1933 года, пасля школы адслужыў у 1952-1955 гадах у арміі ў горадзе Саратаве. Вярнуўся ў родную вёску, працаваў у калгасе і па накіраванні з 1959 па 1963 гады вучыўся ў Навагрудскім сельскагаспадарчым тэхнікуме. Маладому брыгадзіру дасталася адна з самых вялікіх брыгад калгаса, у той час на палявыя работы выходзіла вялікая колькасць людзей, бо вёскі былі заселены, а сельскагаспадарчая вытворчасць была механізавана нязначна.

     Людзі працавалі добра, і поспехі былі. Сведчаннем таму з’яўляецца бронзавы медаль ВДНГ у 1972 годзе ў Маскве. За поспехі ў працы брыгадзір быў узнагароджаны ў 1973 годзе медалём “За працоўную доблесць” (да 100-годдзя з дня нараджэння У.І. Леніна), а ў 1974 годзе – ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга. Жыццёвыя абставіны склаліся так, што ў 1974 годзе Вітольд Іосіфавіч пакінуў пасаду брыгадзіра і працягваў працаваць ў калгасе: з 1974 па 1978 гады – загадчыкам фермы, з 1978 па 1981 гады – загадчыкам гаспадаркі калгаса, а з 1981 года і да выхаду на пенсію ў 1993 годзе – аператарам на ферме “Заброддзе”.

     Памёр у 2009 годзе. Меў свой дом у вёсцы Заброддзе, быў жанаты (жонка Лідзія Філіпаўна), у сям’і нарадзілася двое сыноў і дачка (адзін сын трагічна загінуў). Генадзь і Ганна жывуць і працуюць у Мінску. Расце пяцёра ўнукаў.

Бербаш Эдуард Іосіфавіч

  З 1975 года 2-ю паляводчую брыгаду ўзначаліў Бербаш Эдуард Іосіфавіч.

     Нарадзіўся 30 лістапада 1935 года ў вёсцы Хутар-Барок Аталезскага сельсавета Стаўбцоўскага раёна. Павага да працы земляроба перайшла ад бацькоў – Іосіфа Іванавіча і Леакадзіі Міхайлаўны, – якія мелі ў свой час надзел зямлі і, абрабляючы яго, выхоўвалі працалюбства ў дзяцей. (Да 1939 года Стаўбцоўшчына ўваходзіла ў склад Польшчы).

     Няпоўную сярэднюю адукацыю атрымаў у Аталезскай школе, у якую хадзіў аж за 7 кіламетраў. Вучыўся добра. Затым была вучоба ў Навагрудскім ПТУ механізацыі сельскай гаспадаркі. Фотаздымак Бербаша Э.І. і цяпер знаходзіцца на Дошцы гонару вучылішча, бо вучыўся добра, удзельнічаў у спартыўных спаборніцтвах (у лыжным забегу на 30 кіламетраў заняў 2-е месца). Атрымаў за гэты час шмат пахвальных лістоў. Скончыў вучылішча ў 1954 годзе.

     Пасля службы ў арміі з 1957 года працаваў у Дзераўнянскай РТС, а з 1958 года звязаў сваё далейшае жыццё з калгасам “Чырвоная зорка”. Да 1975 года – механізатар. Спачатку трактары былі нават без кабін, рамонт праходзіў пад адкрытым небам. У час жніва садзіўся за штурвал камбайна (першыя камбайны – толькі парасон над галавой). Неўзабаве ў калгасы пачала паступаць новая тэхніка. Давялося папрацаваць і на нямецкім камбайне. Праца была даспадобы, таму атрымліваў добрыя вынікі і шматлікія ўзнагароды: граматы, каштоўныя падарункі: радыёпрыёмнік, залаты гадзіннік, дываны, аўтамашына  і інш.

     З 1975 года – брыгадзір 2-й паляводчай брыгады. Брыгада займала першае месца сярод брыгад і вытворчых участкаў раёна, узнагароджвалася тэлевізарамі, турыстычнымі пуцёўкамі і інш.

     Бербаш Э.І. быў удзельнікам ВДНГ. Завочна паступіў у Смілавіцкі саўгас-тэхнікум, які скончыў у 1984 годзе па спецыяльнасці агранамія.

     “Мы, земляробы, часта празмерна скардзіліся на надвор’е, – успамінаў Эдуард Іосіфавіч, – маўляў, яно вінавата, падвяло. Здараецца і такое, але часцей грахі свае прыкрываем, недаробкі. Усё ў асноўным залежыць ад чалавека, ад калектыву, удзелу кожнага ў грамадскай вытворчасці”. З гэтымі словамі былога кіраўніка вялікага працоўнага калектыву нельга не пагадзіцца, хоць вельмі важна, хто стаіць на чале калектыву, можа зацікавіць людзей, арганізаваць іх на паспяховае вырашэнне задач, што стаяць перад калгасам. Набываў гэтыя патрэбныя якасці кіраўніка Эдуард Іосіфавіч у працэсе работы.

     З успамінаў былога старшыні калгаса “Чырвоная зорка” Загусты Івана Іосіфавіча: “Званне лепшай у нашым калгасе трывала ўтрымлівала брыгада Эдуарда Іосіфавіча Бербаша. У гэтым калектыве былі стабільныя ўраджаі і прадукцыйнасць працы высокая. Да мінімуму зведзены выпадкі парушэнняў вытворчай дысцыпліны”. Багатым караваем аддзячвала зямля за клопаты аб ёй, за працавітыя рукі. Быў год, калі з кожнага са 152 гектараў атрымалі па 40,9 цэнтнера збожжавых і зернабабовых, а бульбы – па 363 цэнтнеры з кожнага гектара”.

     Асабістае жыццё Бербаша Э.І. таксама складалася добра. Ажаніўся ў 1959 годзе. Часлава Міхайлаўна, жонка, нарадзілася ў 1939 годзе. Сын Раман нарадзіўся ў 1960 годзе жыве і працуе ў Мінску, дачка Галіна – у 1965 (працуе ў Дзераўнянскім цэнтры культуры). Пабудаваў дом у вёсцы Падляскоўе. Растуцьтры ўнучкі.

     За добрасумленную працу і ўмелае кіраўніцтва брыгадай атрымаў дзяржаўныя ўзнагароды: медаль “ За працоўныя заслугі” (1968 г.); ганаровыя граматы Вярхоўнага Савета Беларусі (1959, 1969); ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга (1972); ордэн Леніна (1977); 2 залатыя, 1 сярэбраны і 4 бронзавыя медалі ВДНГ СССР; граматы раённага і абласнога ўзроўняў. У 1986 годзе прысвоена званне “Заслужаны работнік сельскай гаспадаркі”. За час працы Бербаша Э.І. змяніліся два старшыні калгаса – Чэрнікаў Ф.І. і Загуста І.І.

     На пенсію выйшаў у 1992 годзе, але працягваў працаваць да 1995 года.

        Памёр у 2009 годзе.

Cенька Станіслаў Браніслававіч

Адным з першых брыгадзіраў вёскі Дзераўная быў Сенька Станіслаў Браніслававіч. Гэта быў брыгадзір-практык, бо старшыня калгаса Чэрнікаў Фёдар Іванавіч, прапанаваўшы яму гэту пасаду, ведаў, якая адукацыя была ў Станіслава (чатыры класы).

        Нарадзіўся Станіслаў Браніслававіч 1 сакавіка 1934 года ў вёсцы Дзераўная ў сям’і хлебаробаў. Прайшоў усю навуку  апрацоўкі зямлі і догляду пасеваў, дапамагаючы бацькам на ўласным кавалку зямлі, а потым стаў працаваць у створаным калгасе. Праз выпадкова прастрэленую нагу (зброі пасля вайны хапала) у армію служыць не прызвалі.

Калгасную зямлю ў асноўным апрацоўвалі коньмі. 20 гектараў бульбы садзілі і ўбіралі ўручную. У час уборкі выходзіла 70 касцоў і 120 жнеяў. Працоўную навуку прайшоў поўнасцю. Калі прапанавалі працу лесніком, то пайшоў, ды толькі нядоўга ім быў, бо згадзіўся на прапанову старшыні калгаса стаць брыгадзірам. З 1960 года ўзначаліў паляводчую брыгаду, прыняўшы яе ў першага брыгадзіра ў Дзераўной Уляшкі Карла Карлавіча, у якога многа чаму можна было павучыцца.  Давер старшыні і аднавяскоўцаў апраўдаў.

Мацнеў калгас, лепш зажылі калгаснікі. У 1965 годзе за поспехі брыгады і добрасумленную працу Станіслаў Браніслававіч  быў узнагароджаны ордэнам “Знак Пашаны”, а ў 1973 годзе – ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга. Сярод узнагарод былі медалі “За доблестный труд”, “Ветеран труда”, шматлікія граматы і дыпломы розных узроўняў. Шмат разоў праўленне калгаса ўзнагароджвала яго каштоўнымі падарункамі.

Ажаніўся ў 1957 годзе, у сям’і нарадзілася двое дзяцей – сын Леанід і дачка Валянціна.

У 1979 годзе пакінуў працу брыгадзіра. Да пенсіі працаваў у пажарнай ахове. На пенсію пайшоў у 1994 годзе. Памёр у 2013 годзе.

Дзям’янка Іван Канстанцінавіч

У 1964 годзе брыгаду ў вёсцы Барок  калгаса “Чырвоная зорка” узначаліў Дзям’янка Іван Канстанцінавіч. Адзінаццаць (рэдка пятнаццаць) цэнтнераў збожжа з гектара  атрымлівалі хлебаробы ў той час. Гэтыя паказчыкі не задавальнялі кіраўніцтва гаспадаркі і брыгадзіра таксама, бо сам ён быў з сям’і хлебаробаў, рос, гадаваўся, працаваў  на зямлі.

        Карэнны пералом у сельскую гаспадарку прынёс сакавіцкі (1965 г.) Пленум ЦК КПСС. Вялікую дапамогу калгасам пачала аказваць дзяржава.

        “Не прайшло і чатыры гады, як брыгада ўжо атрымала ўпершыню па 25,5 цэнтнераў збожжа з гектара, – успамінаў Іван Канстанцінавіч. – Гэта яшчэ раз пацвердзіла, што і наша зямля можа даваць багатыя ўраджаі, а цяпер мала аднаго жадання працаваць. Трэба ўсё вырашаць навукова”.

Іван Канстанцінавіч быў не толькі ўмудроны вопытам чалавек, але стаў і аграномам. Нягледзечы на свой сталы ўзрост, ён закончыў Мар’інагорскі сельскагаспадарчы тэхнікум. Умела спалучаў тэорыю з практыкай. Яму дазвалялі ў гаспадарцы эксперыментаваць вырошчванне той ці іншай культуры. Скажам, жыта сорту “бялба” першым пасеялі ў яго брыгадзе. Завезлі ячмень сорту “мамі” –і зноў эксперымент у брыгадзе Івана Дзям’янкі. Так рабілі і з іншымі новымі сартамі, пакуль яны знаходзілі сабе пастаянную прапіску ў калгасе. Іван Канстанцінавіч не спыняўся на дасягнутым, ён заўсёды быў у пошуку. Яго можна было бачыць на занятках аграгуртка, не абмінаў ён пазнаёміцца з навінкамі ў галіне сельскай гаспадаркі, якія з’яўляліся ў друку.

        Брыгада І.К. Дзям’янкі славілася не толькі высокімі ўраджаямі збожжавых, але добра радзілі тут лён, бульба і інш. культуры. У 1977 і 1978 гадах брыгада станавілася пераможцай сярод 105 паляводчых брыгад раёна па вытворчасці збожжа. Сярэдняя ўраджайнасць склала 42 цэнтнеры з гектара. Іван Канстанцінавіч зарэкамендаваў сябе не толькі як добры спецыяліст і тэхнолаг вытворчасці, але і як умелы арганізатар, выхавацель людзей. Іван Канстанцінавіч гаварыў: “Нельга жыць толькі сённяшнім днём, якім бы ён удалым ні быў. Думка пра заўтрашні дзень павінна прысутнічаць ва ўсёй брыгадзірскай рабоце. Трэба бачыць перспектыву, пераканаць у яе рэальнасці ўсіх калгаснікаў. І тады яны дапамогуць ажыццявіць вашы планы і задумы”.

        У 1972 годзе Дзям’янка І.К. узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга, а ў 1978 – ордэнам Леніна. За добрасумленную працу атрымаў шматлікія граматы, дыпломы, каштоўныя падарункі. Жыў у вёсцы Барок у сваім доме. Жонка, Валянціна Сідараўна, працавала настаўніцай біялогіі ў Дзераўнянскай СШ. Дачка Галіна жыве ў горадзе Чэрвені, сын Станіслаў – у Стоўбцах.

        Памёр у 2005 годзе.

Губар Леакадзія Станіславаўна

Аб’яднанай брыгадай вёсак Заброддзе і Дзераўная з 1983 года кіруе Губар Леакадзія Станіславаўна. У 1986 годзе брыгаду ў вёсцы Дзераўная ўзначаліў Даўгапол Аляксандр Іосіфавіч, а Леакадзія Станіславаўна да 1989 года працягвала кіраваць паляводчай брыгадай у вёсцы Заброддзе.

Губар Леакадзія (дзявочае прозвішча Агейка) нарадзілася ў вёсцы Заброддзе. У 1969 годзе закончыла 9 класаў Дзераўнянскай школы і паступіла ў Смілавіцкі сельскагаспадарчы тэхнікум, які закончыла ў 1973 годзе па спецыяльнасці агранамія. З 1973 па 1976 гады працавала брыгадзірам у калгасе “1 Мая” Стаўбцоўскага раёна. Пасля таго як выйшла замуж за Губара Карла Феліксавіча, стала працаваць у калгасе “Чырвоная зорка”. Была статыстам, старшынёй прафкама, брыгадзірам паляводчай брыгады, загадчыцай зернясклада, цяпер працуе аграномам.

У сям’і нарадзілася трое дзяцей – два сыны і дачка. Усе дзеці жывуць і працуюць у Мінску.

Даўгапол Аляксандр Іосіфавіч

У 1986 годзе брыгаду  ў вёсцы Дзераўная ўзначаліў Даўгапол Аляксандр Іосіфавіч (дадатак 6), які працаваў на гэтай пасадзе да 2004 года, праўда, пазней гэта была ўжо не брыгада, а вытворчы ўчастак, які ўключаў у сябе не толькі раслінаводства, але і жывёлагадоўлю, а пасада чалавека, які ўзначальваў яго, называлася начальнік участка.

        Нарадзіўся 24 снежня 1960 года ў вёсцы Дзераўная, закончыў Дзераўнянскую сярэднюю школу ў 1978 годзе. Маці  працавала настаўніцай замежнай мовы, бацька – загадчыкам малочнатаварнай фермыў вёсцы Барок. Пасля заканчэння школы, да службы ў арміі, працаваў на мотавелазаводзе ў  Мінску. Тэрміновую ваенную службу праходзіў у Асіповічах, быў шафёрам. У горадзе, як кажуць, не прыжыўся і вярнуўся на радзіму. Працаваў шафёрам у калгасе “Чырвоная зорка”. Завочна закончыў Гродзенскі інстытут сельскай гаспадаркі па спецыяльнасці  вучоны аграном. Пасля заканчэння ўзначаліў брыгаду ў роднай вёсцы. У пачатку працоўнай дзейнасці яму пашчасціла працаваць з вопытным спецыялістам Бербашам Эдуардам Іосіфавічам, які перадаваў маладому аграному свае практычныя веды і вопыт, знаёміў з усімі тонкасцямі працы.

        Гады брыгадзірства Аляксандра Іосіфавіча прыпалі на складаны час “перабудовы”. Перастаў існаваць СССР. Праз фінансавыя цяжкасці амаль у два разы знізілася ўнясенне мінеральных угнаенняў, адбыўся спад вытворчасці. Амаль у два разы зменшыліся бульбяныя плошчы і ў два разы ўраджайнасць. У некалькі дзясяткаў разоў зменшыўся продаж бульбы. Але паступова справы пачалі наладжвацца. Стала паступаць новая тэхніка, наладзіліся пастаўкі ўгнаенняў. Выраслі паказчыкі. Брыгада зноў была ў лідарах вытворчасці ў раёне.

        З 2004 года Даўгапол А.І. працаваў начальнікам вытворчага ўчастка Стаўбцоўскай ПМС, а зараз працуе прарабам у ААТ “АБФ ПМК-74 –Налібокі”.

        У 1982 годзе ажаніўся, калгас выдзеліў маладой сям’і дом . Жонка, Ванда Генадзьеўна, пасля заканчэння інстытута культуры, працуе бібліятэкарам у Дзераўнянскай СШ. У сям’і два сыны, чацвёра ўнукаў.

        За сваю працу Аляксандр Іосіфавіч неаднаразова ўзнагароджваўся граматамі і каштоўнымі падарункамі.

Пракоп Генадзій Вяслававіч

Нарадзіўся і вырас у вёсцы Хатоўка ў працавітай сялянскай сям’і. Любоў да сялянскай працы дзецям прывівалі з дзяцінства. Сям’я была на той час вельмі заможная, трымала вялікую гаспадарку, а паколькі Генадзь быў адзіным сынам (у сям’і нарадзілася чацвёра дзяцей – сын і тры дачкі), то асноўная нагрузка клалася на плечы хлопца. Пасля заканчэння Хатаўской сярэдняй школы юнак паступіў у Горацкую сельскагаспадарчую акадэмію на агранамічны факультэт, закончыў у 1987 годзе і размеркаваўся ў родныя мясціны. Сваю працоўную дзейнасць пачаў аграномам-аграхімікам у саўгасе “Хотава”, дзе працаваў да 1990 года, а затым перайшоў на працу ў калгас “Чырвоная зорка” на пасаду агранома па кормавытворчасці. У 1991 годзе пераведзены аганомам-насенняводам. З 2003 года – аграном-насеннявод СВК “Дзераўная”. З 2017 года – галоўны аграном ААТ “Дзераўная”.

Жанаты. Жонка, Алена Міхайлаўна,  працуе медсястрой у Стаўбцоўскім псіханеўралагічным доме-інтэрнаце для састарэлых і інвалідаў. У сям’і нарадзіліся два сыны – Вячаслаў і Віталій, выпускнікі Дзераўнянскай сярэдняй школы. Вячаслаў закончыў БНТУ, зараз жыве і працуе ў Польшчы, а Віталій – Вышэйшы каледж сувязі, працуе ў Стоўбцах.

Чэмка Эдуард Емяльянавіч

Нарадзіўся ў 1946 годзе ў вёсцы Русакі Рубяжэвіцкага сельсавета (дадатак 8). У 1981завочна закончыў Беларускі сельскагаспадарчы тэхнікум і  прыняў брыгаду ў вёсцы Барок ад аднаго з лепшых брыгадзіраў – Дзям’янкі Івана Канстанцінавіча.

З 1970 па 1972 год праходзіў службу ў Далёкаўсходняй ваеннай акрузе. Пасля дэмабілізацыі скончыў курсы прапаршчыкаў у г. Гатчына. Далей была служба прапаршчыкам у ваенным гарадку недалёка ад вёскі Дзераўная на пасадзе старшыны ракетнага дывізіёна. У 1978 годзе звольніўся ў запас і пачаў працаваць у калгасе “Чырвоная зорка“. Брыгадзірам быў да 1990 года, а затым яго перавялі загадчыкам фермы “Барок”.

У час яго кіраўніцтва ў брыгадзе працавала на паляводстве каля 36 чалавек, у асноўным жанчыны. Працавалі дружна, плённа. У летні час займаліся праполкай буракоў, збіралі з палёў камяні, затым была ўборка льну, бульбы і г.д.

У 1997 годзе перайшоў на працу ў Хатаўскі сельскі Савет інжынерам- землеўпарадкавальнікам, а са снежня 2000 года выбраны старшынёй гэтага сельсавета. У лістападзе 2006 года пайшоў на пенсію.

Пражывае ў вёсцы Барок, жанаты. Жонка, Софія Аляксандраўна, была настаўніцай пачатковых класаў Дзераўнянскай СШ, цяпер на пенсіі і працуе сацыяльным работнікам. Маюць дзвюх дачок, чацвёра ўнукаў.

За шматгадовую плённую працу ўзнагароджаны медалямі “За воинскую доблесть” (да 100-годдзя з дня нараджэння Леніна), “60 лет Вооружённых Сил СССР”, а таксама граматамі, дыпломамі.

Ліпніцкі Іван Уладзіміравіч

Нарадзіўся 22 жніўня 1951 года. Скончыў Цясноўскую СШ у 1968 годзе. У 1969-1971 гг. служыў у Савецкай Арміі ў Куйбышаве. З 1972 па 1976 гады працаваў на Маладзечненскім камбінаце будаўнічых матэрыялаў. У 1973 годзе завочна паступіў у Гродзенскі сельскагаспадарчы інстытут на агранамічны факультэт. Скончыў у 1972 годзе. З 1976 па 1982 гады працаваў у калгасе “Радзіма Ф.Э. Дзяржынскага” брыгадзірам, затым галоўным аграномам.

З 1982 па 1989 гады – аграном-насеннявод калгаса “Чырвоная зорка”. У 1989 годзе стаў брыгадзірам брыгады №1.

У 2006 годзе пайшоў на пенсію па стане здароўя. Жанаты. Жонка, Галіна Эдвінаўна, працуе настаўнікам нямецкай мовы ў Дзераўнянскай СШ.

        Мае дзве дачкі, пяцёра ўнукаў.

Шпілеўскі Станіслаў Іванавіч

Радзімай Станіслава Іванавіча з’яўляецца Стаўбцоўшчына, невялікая вёска Хатоўка, якая размешчана між пушчанскіх лясоў. Тут прайшло дзяцінства Станіслава, тут жыве ён у бацькоўскай хаце і сёння. Магчыма, так склаўся лёс, а магчыма, абставіны, але як бы там ні было, а застаўся Станіслаў Іванавіч жыць і працаваць у родных мясцінах.

Шаснаццацігадовым юнаком пачаў сваю працоўную біяграфію ў калгасе “Чырвоная зорка”. Неўзабаве вывучыўся на шафёра, але нядоўга круціў баранку калгаснага грузавіка: прызвалі ў армію. Пасля службы вярнуўся на ранейшую работу. Працаваў шчыра. Прыкмеціла кіраўніцтва яго гаспадарскую жылку, прызначылі брыгадзірам паляводчай брыгады. Спраўляўся з даручанай справай на выдатна, але трэба было вучыцца, набірацца вопыту. І яго накіравалі на вучобу ў Смальянскі сельскагаспадарчы тэхнікум. Пасля амаль трохгадовага знаходжання на Віцебшчыне, дзе “грыз граніт навукі”, Станіслаў Іванавіч вярнуўся дадому з дыпломам агранома. І да сённяшняга дня ніколі надоўга не пакідаў родных мясцін. Больш за трыццаць гадоў працы аграномам, сямнаццаць з якіх – галоўным. Такога багатага стажу работы не мае ніводны галоўны спецыяліст раслінаводчай галіны раёна.

Пра Станіслава Іванавіча гавораць, што ён аграном па прызванні – сапраўдны гаспадар поля, які нават інтуітыўна адчувае дыханне зямлі. Аднавяскоўцы падкрэсліваюць яго прастату, уменне пагаварыць шчыра, адкрыта, дапамагчы не толькі парадай у складанай сітуацыі, а і справай. Станіслаў Іванавіч – добры сем’янін. Разам з жонкай, Галінай Іванаўнай, выхавалі дваіх сыноў, прывіўшы ім павагу да сялянскай працы. І асаблівая радасць для дзядулі – дзве ўнучкі і ўнук.

За шматгадовую  і добрасумленную працу ў галіне сельскай гаспадаркі ўзнагароджаны шматлікімі граматамі і каштоўнымі падарункамі.

Шаўчурка Ганна Максімаўна

Пасля заканчэння ў 1958 годзе Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі Ганну Максімаўну накіравалі ў калгас “Камсамолец” Валожынскага раёна, а затым – у доследную гаспадарку “Радзіма” Івянецкага раёна аграномам, праз некалькі гадоў плённай працы пераводзяць на Стаўбцоўшчыну. На базе калгаса “Чырвоная зорка” стваралася апорна-паказальная гаспадарка. Вельмі патрэбны былі адукаваныя спецыялісты, якія б ведалі сваю справу. Такім чынам Ганна Максімаўна стала галоўным аграномам гаспадаркі, і прычым адзіным. Укараняць новае, перадавое, вучыць кадры – такая задача стаяла перад апорна-паказальнай гаспадаркай. І яна выконвалася. Брыгадзіры і звеннявыя завочна заканчвалі сельгастэхнікумы. Павышалі свой прафесійны ўзровень. Шаўчурка Г.М. і сама была выдатным спецыялістам і добрым арганізатарам.

Нельга перацаніць той уклад, які ўнесла жанчына ў развіццё раслінаводчай галіны гаспадаркі. Дзякуючы менавіта яе намаганням, калгас заняў перадавыя пазіцыі ў раёне. Ганна Максімаўна расказвала, што былі такія гады, калі яны літаральна авалодвалі ўсімі пераходнымі Чырвонымі сцягамі, не пакідаючы іншым ніякай надзеі сябе перасягнуць, станавіліся пераможцамі ў сацыялістычным спаборніцтве. І можна было толькі здзіўляцца, з якой упартасцю і мэтанакіраванасцю спецыялісты і радавыя працаўнікі з году ў год павялічвалі паказчыкі. Гаспадарка за атрыманыя высокія ўраджаі неаднойчы з’яўлялася ўдзельнікам ВДНГ. Два разы ездзіла ў Маскву і Ганна Максімаўна. Яе фотаздымак, разам з фотаздымкам  Героя Сацыялістычнай Працы Рамана Ваньковіча, адкрываў галерэю партрэтаў беларускага павільёна.

У 1978 годзе перадавую гаспадарку наведаў першы сакратар ЦК КПБ Пётр Міронавіч Машэраў. Гэта быў вялікі гонар для раёна. Гэты дзень застаўся ў памяці на ўсё жыццё. Высокіх гасцей (разам з Машэравым прыляцелі Старшыня Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР І.Я. Палякоў і Старшыня Савета Міністраў БССР К.Я.Кісялёў) сустракалі першы сакратар райкама партыі Міхаіл Роўда і старшыня райвыканкама Уладзімір Радзевіч.  Амаль увесь час у цэнтры ўвагі была галоўны аграном Ганна Шаўчурка, бо менавіта яна вяла размову з кіраўніком краіны, дакладна адказвала на пытанні.

Ганна Максімаўна была выдатным спецыялістам,  добрым арганізатарам. За сваю амаль саракагадовую плённую працу была кавалерам двух ордэнаў – Леніна і Знак пашаны, узнагароджана медалём “За доблесную працу”, ганаровымі граматамі Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР. Маецца шэраг абласных і раённых, некалькі нагрудных знакаў, у 1977 годзе прысвоена званне “Заслужаны работнік сельскай гаспадаркі БССР” (гэта ганаровае званне ёй было прысвоена першай у раёне). Пабывала ў Венгрыі і Чэхаславакіі, вывучала замежныя тэхналогіі вырошчвання сельгаскультур. Уваходзіла ў склад савета калгасаў раёна, выбіралася членам Мінскага абкама КП Беларусі.

Памерла ў 2018 годзе.

Выгадавала двух сыноў, расце ўнук.

Заключэнне

Сапраўды, усё вырашаюць кадры. Ад іх умення арганізаваць справу, ад іх ініцыятывы і мэтанакіраванасці залежыць поспех у выкананні пастаўленых задач. Плённай была праца спецыялістаў сярэдняга звяна, радавых працаўнікоў. Калгасу “Чырвоная зорка” пашанцавала і на старшынь, і на брыгадзіраў. Зямля аддзячвала высокімі стабільнымі ўраджаямі, паляпша-лася жыццё калгаснікаў. Да гэтага часу ў музеі гаспадаркі захоўваецца рубінавы знак, які прывезлі перадавікі з адной з чарговых выставак ВДНГ.

За час існавання калгаса ў розны час паляводчымі брыгадамі кіравалі каля 18 чалавек. У кожнага з іх свой жыццёвы шлях, розныя лёсы, але іх аб’ядноўвае любоў да роднай зямлі, да працы, да людзей.

Сабраны матэрыял будзе захоўвацца  ў школьным музеі “Стаўбцоўшчына літаратурная” і музеі калгаса “Чырвоная зорка”. Мы верым, што кожны, хто будзе з ім знаёміцца, стане больш паважліва адносіцца да працы хлебароба, да прафесіі агранома, а ў будучым, магчыма, абярэ гэту прафесію.

“У Дзераўной памятаюць…”

(гісторыя жыцця былога ксяндза Дзераўнянскага касцёла Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі Паўла Должыка)

Глава 1. Жыццяпіс Паўла Должыка

Нарадзіўся ў 1871 годзе ў вёсцы Далістава Ясвільскай воласці Беластоцкага павета Гродзенскай губерніі, цяпер Польшча. Прыняў сакрамэнт святарства ў 1897 годзе. У 1900-я гады працаваў у касцёле Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі ў вёсцы Лубін Касцельны Бельскага  павета  Гродзенскай губерніі (цяпер Польшча).

Як адзначыў яго зямляк, цяперашні святар Налібоцкага касцёла Маці Божай Унебаўзятай Мар’ян Шэршань, Павел Должык на працягу 10 гадоў будаваў у вёсцы касцёл, аналагічны па архітэктуры з Івянецкім (чырвоным) касцёлам.

У 1915 годзе прызначаны адміністратарам і дэканам парафіі Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі ў Кобрыне, цяпер райцэнтр Брэсцкай вобласці.

З 1919 года працуе ў Дзераўнянскім касцёле Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі, адначасова з’яўляецца рэктарам філіяльнага касцёла ў вёсцы Рэндвідава (цяпер не існуе).

Закатаваны фашыстамі 10 жніўня 1943 года ў ваколіцах вёскі Крачаты.

Падстава: Памятная кніжка Гродненскай губерніі (раздзел “Спіс касцёлаў і дыяцэзіі Пінскай; лёсы Касцёла Каталіцкага на Беларусі ў 1917-1953 гадах).

Пахаваны ля касцёла Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі ў вёсцы Дзераўная.

Глава 2. Успаміны старажылаў (склала Магдалена Шуцько, старажыл вёскі Заброддзе)

Пра жыццёвы шлях Паўла Должыка захаваліся скупыя звесткі. Вось што ўспамінала старажыл вёскі Заброддзе Магдалена Шуцько.

Доўгія гады працаваў у Дзераўнянскім касцёле ксёндз дэкан Павел Должык, працаваў годна, сваёй працай стараўся аказваць дапамогу людзям бедным, а найбольш тым, каму была патрэбна гэта дапамога ў веры каталіцкай. З павагай ставіўся да моладзі, якая імкнулася да веры. Ён валодаў багатай бібліятэкай розных накірункаў, з радасцю дзяліўся кнігамі з чытачамі: з моладдзю, з маладымі гаспадынямі, з дзецьмі. Уваходзіў у склад рады гміннай (цяпер раўназначна сельскаму савету), пабудаваў прыгожы дом парафіяльны (плябанію). У 1943 годзе падчас пажару гэты будынак быў спалены немцамі.

10 жніўня ціхай пагодлівай раніцай прыйшла група  нямецкіх салдат. Яны сказалі, каб хуценька збіраўся. Яго адвезлі за 5 кіламетраў  ад вёскі ў лес ля Крачатоў і там расстралялі. Парафіяне на працягу тыдня шукалі яго, пасля знайшлі, ён ляжаў тварам уніз. Стралялі ў спіну. Людзі баяліся сустрэцца з немцамі, таму ксяндза хавалі тайком, інакш немцы абяцалі знішчыць святыню. Так ксёндз аддаў жыццё за веру. Пахавалі яго ля касцёла, паставілі прыгожы каменны помнік.

У той час у касцёле быў ксёндз вікарый Мечыслаў Сувала, якога забралі ў легіёны. Магчыма, і яго лёс склаўся таксама трагічна. Але гэта нам невядома. Карацей, ксяндзы гінулі за веру і касцёл. Вернікі ўспамінаюць, што менавіта Павел Должык выратаваў Іосіфа Грынкевіча ад гібелі ў 1942 годзе, калі былі расстраляны Леапольд Ваньковіч і Баляслаў Валодзька.

Глава 3. “У Дзераўной памятаюць…”

Доктар гістарычных навук з Польшчы Тадэвуш Гаштольд у кнізе “Над Нёманам і Альшанкай” апавядае аб сустрэчы са старажыламі ў раздзеле “У Дзераўной памятаюць…”.

У 1958 годзе аўтар кнігі наведаў Дзераўную з мэтай збору матэрыялу аб дзейнасці Арміі Краёвай і партызанскага і падпольнага руху ў нашай мясцовасці.

Сустракаючыся з Казімірам Агейкам, даведаўся аб трагічным лёсе кс.Должыка. Аўтар адшукаў у Польшчы Мечыслава Сувалу, былога ксяндза Дзераўнянскай парафіі, які з 1939 па 1943  гады працаваў сумесна з ксяндзом Должыкам, запісаў яго ўспаміны, якія пазней сталі матэрыялам  раздзела  “У Дзераўной памятаюць…”

Далей аўтар апавядае пра вялікага патрыёта, барацьбіта за свабоду нашай зямлі. Памяць аб ксяндзу Должыку і сёння жыве сярод жыхароў вёскі. Немцы расстралялі яго 10 жніўня 1943 года. Дзякуючы ксяндзу Люцыяну Хмялёўцу і яго гаспадыні Марыі Бекіш знайшліся сведкі тых жудасных падзей.

Вось што ўспамінала Юлія Буднік (дзявочае прозвішча Лойка з Янкавіч):  “Некаторыя вёскі ўжо былі спалены, а людзі вывезены ў Нямеччыну. Адзін немец звярнуўся да кс.Должыка з інфармацыяй, што заставацца яму ў вёсцы нельга, бо за сувязь з польскім падполлем яго жыццю пагражае небяспека.

Спачатку ксёндз хаваўся ў хаце Сянько Браніслава, але праз дзень вярнуўся на плябанію са словамі, што немцы знішчаць касцёл, калі яго не знойдуць дома. Калі ж яго заб’юць, то касцёл застанецца людзям, а каплана яны знойдуць”.

         Так ксёндз Должык аддаў жыццё за касцёл. Калі яго забралі і ён не вярнуўся, восем мужчын з Дзераўной і акаляючых вёсак пайшлі шукаць святара па слядах аўтамашыны, на якой яго вывезлі.

Вось імёны мясцовых патрыётаў: дзераўнянцы Пётр Маслоўскі, Павел Вярбіцкі, Ян Галец, Юзаф Даўгапол, Антон Пячынскі, Браніслаў Сянько; Вінцэнт Бець – са Слабады.

Пахавалі ксяндза Должыка ля касцёла. На помніку высечаны надпіс: “Тут спачывае ксёндз Павел Должык, пробашч Дзераўнянскі. Нарадзіўся ў 1871 годзе ў парафіі Далістоўскай. Памёр трагічна 10.08.1943”.

Глава 4. “З касцёлам зліўшыся душою” (з успамінаў ксяндза Мечыслава Сувалы)

У 1939 годзе, скончыўшы Пінскую духоўную семінарыю і прыняўшы сакрамэнт святарства, быў прызначаны вікарыем касцёла Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі ў вёсцы Дзераўная  ксёндз Мечыслаў Сувала. Пазней быў капеланам Арміі Краёвай  ў Налібоцкай пушчы.

Гэта адзін са святароў, якія актыўна дзейнічалі ў Навагрудскай акрузе. Па 1943 год служыў сумесна з Паўлам Должыкам.

Пра жыццёвы шлях Паўла Должыка захаваліся скупыя звесткі, сярод іх успаміны  ксяндза Мечыслава Сувалы, які працаваў разам з ім у Дзераўнянскй парафіі , а пасля апісаў  пра гэта ў кнізе “Божа, штосьці  польскае ў пушчы Налібоцкай”.

Менавіта ён дапамог Тадэвушу Гаштольду пры зборы матэрыялаў пра ксяндза Должыка для напісання кнігі “Паміж Нёманам і Альшанкай”.         М.Сувала быў капеланам 3-га батальёна 77-га палка (псеўданім Оро), неаднаразова арыштоўваўся немцамі. Пасля вайны выехаў у Польшчу і да сярэдзіны 1980-х катэхет ліцэя Святога Аўгусціна ў Варшаве.

Са слоў Мечыслава Сувалы, ксёндз Павел Должык валодаў багатай бібліятэкай розных накірункаў, з радасцю дзяліўся кнігамі з моладдзю, маладымі гаспадынямі, дзецьмі. Уваходзіў у склад рады гміннай, пабудаваў прыгожы дом парафіяльны. У 1943 годзе падчас пажару ў вёсцы гэты будынак  згарэў.

Мечыслаў Сувала ўспамінае, з якой радасцю ксёндз сустракаў польскіх салдат-легіянераў, са слязьмі спяваў польскія песні, а гаспадыні загадаў частаваць усіх прысутных – старых і малых, што віталі  людзей у польскіх мундзірах. Ён дзеліцца ўспамінамі, як адзін немец звярнуўся да ксяндза з інфармацыяй , што заставацца яму ў вёсцы нельга, бо за сувязь з польскім падполлем  жыццю святара пагражае небяспека.

Спачатку ксёндз Должык хаваўся ў хаце Сянько Браніслава, але праз дзень вярнуўся на плябанію са словамі, што немцы знішчаць святыню, калі яго не знойдуць дома . Калі ж ён загіне, то касцёл застанецца людзям, а каплана яны знойдуць.

І ксёндз здаўся ворагу, хоць мог бы застацца жывым.

Глава 5. Пілігрымы моляцца аб Должыку

Лета – час адпачынку і радасці. У кожнага свае мары, надзеі, кожны нешта плануе, на нешта спадзяецца. Але лета – гэта яшчэ час, які таксама можна выкарыстаць і для духоўнага ўзмацнення і ўзрастання. Гэтаму асабліва спрыяюць пілігрымкі.

         Для нашых дзяцей лета асацыіруецца з пілігрымкай. Першыя паўгода яны жывуць леташняй пілігрымкай, а наступныя паўгода – чакаюць чарговай. І гэта сапраўды так. У пілігрымках дзеці духоўна адпачываюць і ўзбагачаюцца для далейшага паўсядзённага жыцця.

Пілігрымка

Шлях маршруту пілігрымкі, у якой задзейнічаны і нашы вучні, пачынаецца 22 чэрвеня ў Баранавічах ля мясцовага касцёла і заканчваецца 2 ліпеня ля галоўнай святыні Беларусі – касцёла Маці Божай Будслаўскай.

Падчас адной з пілігрымак яе ўдзельнікі наведалі месца катавання Паўла Должыка, памаліліся ля крыжа, узведзенага парафіянамі ў 2003 годзе да 60-годдзя з дня трагічнай смерці святара, усклалі кветкі, а пасля маліліся і ля магілы ксяндза пры касцёле.

Стала добрай традыцыяй штогод 10 жніўня наведваць месца гібелі святара і праводзіць там святую літургію.

Так удзячныя парафіяне ўшаноўваюць памяць таго, хто загінуў за веру і касцёл, але жыве ў памяці і ў сэрцах людзей.